Namna ya Kujilinda na Utakatishaji Fedha (AML) Katika Biashara ya Bureau de Change
Katika dunia ya kisasa yenye miamala mingi ya kifedha inayovuka mipaka ya nchi, biashara ya Bureau de Change imekuwa kiungo muhimu katika uchumi wa kimataifa. Lakini pia, imekuwa miongoni mwa biashara zilizo kwenye hatari kubwa ya kutumiwa kwa utakatishaji wa fedha haramu.
Kutakatisha fedha (Money Laundering) ni mchakato wa kuficha asili ya fedha au mali zilizopatikana kwa njia haramu ili zionekane kuwa halali. Biashara ya bureau de change inaweza kutumika kirahisi kwa lengo hili ikiwa haina mifumo madhubuti ya udhibiti wa ndani.
Kwa msingi huo, kila mmiliki, meneja na mfanyakazi wa Bureau de Change anapaswa kuelewa na kutekeleza kwa ufanisi hatua za AML – Anti-Money Laundering kwa mujibu wa sheria za Tanzania na miongozo ya Benki Kuu ya Tanzania (BoT).
1. Tambua Wajibu Wako Kisheria
Kila Bureau de Change inatambulika kama taasisi ya kifedha chini ya Sheria ya Anti-Money Laundering Act, 2006 (marekebisho 2022). Kwa mujibu wa sheria:
- Unapaswa kutekeleza sera za kuzuia utakatishaji wa fedha (AML Policies)
- Lazima utoe taarifa kwa Financial Intelligence Unit (FIU) endapo kuna miamala ya kutiliwa shaka
- Ni lazima kuwa na mfumo wa Know Your Customer (KYC)
Kushindwa kutekeleza hayo ni kosa la jinai linaloweza kupelekea faini, kufutiwa leseni, au hata kufunguliwa mashtaka.
2. Tekeleza Mfumo Imara wa “Kumtambua Mteja” (KYC)
Mfumo wa KYC ni hatua ya kwanza ya kujilinda na utakatishaji wa fedha. Ni muhimu:
- Kukusanya nakala ya kitambulisho cha mteja (NIDA, pasipoti)
- Kutunza taarifa za mawasiliano: jina kamili, anuani, namba ya simu, barua pepe
- Kuhoji lengo la muamala – fedha zinatoka wapi? Zitatumikaje?
- Kuhifadhi kumbukumbu za kila mteja na miamala yake kwa muda usiopungua miaka mitano
Mfumo huu huongeza uwazi na kupunguza nafasi ya mteja kutumia taasisi yako kama “njia ya kupitisha fedha chafu”.
3. Fuatilia Miamala ya Mashaka (Transaction Monitoring)
Mojawapo ya silaha muhimu ya AML ni ufuatiliaji wa miamala kwa ukaribu. Hakikisha unaangalia:
- Miamala ya kiwango kikubwa isiyoelezeka
- Muamala unaorudiwa mara nyingi kwa kiasi sawa kwa siku tofauti
- Wateja wasio wa kawaida wanaofanya miamala isiyoendana na historia yao
- Wateja wanaokataa kutoa maelezo ya msingi au kupinga kushughulikiwa kwa mujibu wa KYC
Lazima taasisi iwe na mfumo wa kuchunguza na kuchanganua miamala inayozidi viwango vya kawaida.
4. Tuma Taarifa kwa FIU kwa Mujibu wa Sheria
Kama kuna muamala unaotia shaka, lazima utoe taarifa ya STR (Suspicious Transaction Report) kwa:
- Financial Intelligence Unit (FIU) – Kitengo maalum cha serikali kinachochunguza utakatishaji fedha
- Benki Kuu ya Tanzania (BoT) ikiwa ni mwelekezaji mkuu wa sera
Usipotoa taarifa kwa wakati, taasisi yako inaweza kuhusishwa na uhalifu au kufungwa.
5. Weka Sera Rasmi za AML kwa Biashara Yako
Hakikisheni mna sera iliyoandikwa inayoainisha:
- Malengo ya kuzuia utakatishaji fedha
- Taratibu za KYC na ufuatiliaji wa miamala
- Majukumu ya kila mfanyakazi
- Vigezo vya kutambua miamala ya mashaka
- Mamlaka ya kutoa taarifa
Sera hii ni lazima iwekwe wazi na kueleweka kwa kila mfanyakazi wa taasisi.
6. Mteue Afisa wa Kudhibiti AML (Compliance Officer)
Bureau de Change inapaswa kuwa na mtu maalum anayesimamia utekelezaji wa sera za AML, ambaye:
- Anahakikisha miongozo ya BoT inafuatwa
- Anatathmini utekelezaji wa KYC
- Anasimamia uwasilishaji wa taarifa za STR
- Anapokea taarifa za mashaka kutoka kwa wafanyakazi wa ndani
Afisa huyu ni kiungo kati ya biashara yako na taasisi za udhibiti wa fedha.
7. Fanya Mafunzo ya Mara kwa Mara kwa Wafanyakazi
Wafanyakazi ni mstari wa mbele katika kutambua viashiria vya utakatishaji wa fedha. Hivyo, ni muhimu kuwaelimisha kuhusu:
- Sheria za AML/CFT
- Utaratibu wa kutoa STR
- Mbinu mpya zinazotumiwa na wahalifu kifedha
- Majukumu yao ya kisheria ndani ya taasisi
Mafunzo yafanyike angalau mara mbili kwa mwaka.
8. Tumia Teknolojia ya Kidigitali kwa Ufuatiliaji na Ulinzi
Teknolojia ya kifedha (Fintech) inaweza kusaidia:
- Kuweka alama ya tahadhari kwa miamala ya kiwango kikubwa
- Kutambua muamala unaorudiwa kwa utaratibu usio wa kawaida
- Kutengeneza ripoti za moja kwa moja kwa ajili ya FIU
- Kuhifadhi rekodi kwa usalama wa data
Tumia mifumo ya kisasa kama POS + AML monitoring tools kwa usalama wa muda mrefu.
9. Hakikisha Ukaguzi wa Ndani Unafanyika Mara kwa Mara
Ukaguzi wa ndani husaidia kubaini mapungufu kabla ya mamlaka kuyagundua. Hii ni pamoja na:
- Mapungufu ya KYC
- Usimamizi hafifu wa taarifa
- Miamala isiyo na nyaraka
- Kasoro katika sera za AML
Ukaguzi wa ndani ni kinga dhidi ya hasara na adhabu kutoka mamlaka za serikali.
10. Zingatia Sheria na Mwongozo wa Mamlaka
Sheria kuu unazopaswa kuzingatia ni:
- Anti-Money Laundering Act (2006, Revised 2022)
- The Bank of Tanzania Act, 2006
- Foreign Exchange (Bureau de Change) Regulations, 2023
- Miongozo ya BoT, FIU na Sheria ya Cybersecurity
Kushindwa kufuata sheria hizi kunaweza:
- Kusababisha kufutwa kwa leseni
- Kuweka taasisi yako kwenye orodha ya washukiwa
- Kusababisha kuchukuliwa hatua za kisheria au kuingiliwa akaunti
Hitimisho
Biashara ya Bureau de Change ni nguzo muhimu katika uchumi wa Tanzania, lakini pia ni mlango unaoweza kufunguliwa na wahalifu wa fedha kama haitalindwa. Kuwepo kwa sera madhubuti za AML, utekelezaji wa KYC, mafunzo kwa wafanyakazi, na uhusiano mzuri na FIU ni silaha bora za kujilinda na hatari hii.
Kumbuka: kutojua sheria si kinga — chukua hatua leo kulinda biashara yako kesho.
