Je, Ni Hatari Gani za Kisheria Zinazoikabili Bureau de Change?
Bureau de Change ni mojawapo ya biashara nyeti zaidi katika sekta ya fedha. Kwa asili, biashara hii hushughulika moja kwa moja na sarafu za kigeni, miamala ya kimataifa, na wateja wa aina mbalimbali—kutoka kwa watalii hadi kwa wafanyabiashara wa kiwango cha juu. Kwa sababu hiyo, serikali na taasisi za kifedha huweka uangalizi mkali kwa kila hatua ya uendeshaji.
Hii makala inaeleza kwa kina hatari kuu za kisheria zinazoweza kuikabili Bureau de Change endapo haitazingatia sheria, kanuni na taratibu za nchi, hususan zile zinazotolewa na Benki Kuu ya Tanzania (BoT) na taasisi nyingine za usimamizi wa fedha.
1. Kufanya Biashara Bila Leseni Halali kutoka BoT
Moja ya makosa makubwa ya kisheria ni kuendesha bureau de change bila leseni halali au kuendelea kufanya biashara baada ya leseni kuisha muda wake. Kulingana na Sheria ya Fedha za Kigeni na kanuni za BoT:
- Biashara ya kubadilisha fedha za kigeni ni haramu bila leseni
- Kosa hili linaweza kusababisha adhabu ya kifungo, faini kubwa, au vyote viwili
- Mali na fedha za biashara zinaweza kuzuiwa au kutaifishwa
⚠️ Hii ni moja ya hatari kali zaidi kisheria kwa wamiliki wa taasisi hizi.
2. Ukiukaji wa Sheria za Kuzuia Utakatishaji wa Fedha (AML)
Sheria ya Kuzuia Utakatishaji Fedha ya mwaka 2006 (marekebisho 2022) inaitaka kila taasisi ya kifedha kuchukua hatua mahsusi za kuzuia kutumika katika kutakatisha fedha haramu au kufadhili ugaidi.
Ikiwa bureau de change:
- Haitambui wateja wake vizuri (hakuna KYC)
- Haitunzi rekodi sahihi za miamala
- Haifuatilii miamala ya mashaka
- Haitoi taarifa kwa mamlaka kama FIU
Basi inakuwa kwenye hatari kubwa ya kufunguliwa mashtaka ya jinai na kutaifishwa mali au kufungwa biashara.
3. Kutotoa Taarifa kwa Wakati kwa Mamlaka
Kila Bureau de Change ina wajibu wa kutoa taarifa muhimu kwa taasisi mbalimbali za serikali kama:
- Benki Kuu ya Tanzania (BoT): taarifa za kila siku, ripoti za fedha
- TRA: taarifa za mapato, kodi ya zuio (withholding), VAT n.k
- FIU: taarifa za miamala ya kutiliwa shaka
Kushindwa kufanya hivyo ni ukiukaji wa sheria na kunaweza kusababisha:
- Kutozwa faini ya kila siku au kila mwezi
- Kufutiwa leseni ya biashara
- Kufungiwa akaunti za biashara
4. Kutokuwa na Taratibu za Ndani za Usimamizi wa Kisheria
Biashara nyingi huendesha shughuli zao bila sera za ndani zinazozingatia sheria. Mfano:
- Kutokuwa na sera ya AML/CFT
- Kukosa afisa wa ufuatiliaji wa sheria (compliance officer)
- Kukosa ukaguzi wa ndani (internal audit)
Hili huifanya taasisi kushindwa kujilinda dhidi ya hatari za kisheria na kukosa uaminifu mbele ya BoT au wakaguzi wa serikali.
5. Kutozingatia Sheria ya Kodi
TRA inaweza kuchukua hatua kali kwa bureau de change inayoshindwa:
- Kulipa kodi kwa wakati
- Kuwasilisha hesabu za mwaka
- Kutunza kumbukumbu za mauzo na mapato
Hatua hizi ni pamoja na:
- Kufungiwa biashara
- Kutozwa riba ya kodi
- Kuwekwa kwenye orodha ya wadaiwa sugu
- Kutaifishwa mali kama dhamana ya deni
6. Kutozingatia Kanuni za Ulinzi wa Watumiaji na Taarifa Binafsi
Katika zama za kidijitali, bureau de change pia lazima ziheshimu:
- Sheria ya Ulinzi wa Taarifa Binafsi
- Sheria ya Makosa ya Mtandao (Cybercrimes Act)
Ikiwa taarifa za mteja zitatumika vibaya au kuvuja kwa uzembe:
- Taasisi inaweza kushtakiwa na wateja
- Heshima na jina la biashara linaweza kuharibika
- Mamlaka zinaweza kufuta leseni ya biashara
7. Uzembe au Udanganyifu wa Ndani
Wamiliki wengi wa bureau de change hukabiliwa na hatari za kisheria kutokana na:
- Udanganyifu wa wafanyakazi (fraud)
- Kutoweka kwa fedha
- Wizi wa noti bandia au pesa kutoka kwa wateja
Kwa mujibu wa sheria, mmiliki ana wajibu wa kulinda biashara yake. Kukosa udhibiti wa ndani kunaweza kuhusisha mmiliki moja kwa moja kwenye kesi za jinai.
8. Utoaji wa Huduma Kwa Njia Isiyoidhinishwa
Taasisi ya bureau de change haiwezi kutoa huduma za kifedha nyingine kama:
- Mikopo
- Usimamizi wa akaunti za wateja
- Uwekezaji wa fedha
Isipokuwa imepewa kibali cha kufanya hivyo. Kukiuka hilo kunaweza kusababisha mashtaka ya kisheria kwa kuendesha shughuli nje ya leseni uliyotunukiwa.
9. Kushindwa Kufuata Maelekezo ya BoT au FIU
BoT hutoa maagizo ya kisheria yanayopaswa kutekelezwa ndani ya muda maalum. Ikiwa bureau de change:
- Inapuuza maagizo hayo
- Inafanya shughuli zilizozuiwa
- Inatetea ukosefu wa taarifa
Inakuwa imekiuka sheria na hupewa adhabu, kufungiwa, au kufutiwa leseni kabisa.
Hitimisho
Biashara ya Bureau de Change ni halali, yenye nafasi kubwa ya faida lakini inahitaji uangalizi wa karibu na utii mkali wa sheria. Hatari za kisheria ni nyingi na huweza kuathiri mmiliki binafsi, wafanyakazi, na biashara kwa ujumla. Ili kuepuka matatizo haya:
- Soma na elewa sheria zote zinazohusiana na biashara ya fedha
- Ajiri watu wenye uelewa wa sheria na masuala ya kifedha
- Weka mifumo madhubuti ya udhibiti wa ndani
- Toa taarifa zote muhimu kwa mamlaka kwa wakati
Kufuata sheria si chaguo – ni msingi wa kuendesha biashara ya kifedha kwa mafanikio na uaminifu.
