Sheria Zinazoongoza Biashara ya Bureau de Change Tanzania
Bureau de Change ni biashara ya kifedha inayohusiana na ubadilishaji wa sarafu za kigeni. Kutokana na asili yake ya kushughulika na fedha za kimataifa, biashara hii inaongozwa na sheria kali na miongozo ya serikali kupitia Benki Kuu ya Tanzania (BoT). Lengo la sheria hizi ni kuhakikisha usalama wa kifedha, kuzuia utakatishaji wa fedha, na kulinda uthabiti wa sarafu ya Tanzania.
Katika makala hii, tutaeleza kwa kina sheria kuu na taratibu zinazopaswa kufuatwa na mtu au kampuni inayotaka kuanzisha au kuendesha bureau de change nchini Tanzania.
1. Sheria ya Benki Kuu ya Tanzania (The Bank of Tanzania Act, 2006)
Hii ni sheria mama inayompa mamlaka Benki Kuu ya Tanzania kusimamia shughuli zote za fedha nchini, ikiwa ni pamoja na:
- Kusimamia na kutoa leseni kwa taasisi zinazobadilisha fedha
- Kuweka viwango vya ubadilishaji sarafu
- Kufuatilia miamala ya fedha za kigeni
- Kuchukua hatua kwa taasisi zinazokiuka masharti
Kwa hiyo, mtu yeyote anayefikiria kuanzisha bureau de change lazima aelewe kuwa yuko chini ya uangalizi wa BoT kwa mujibu wa sheria hii.
2. Sheria ya Fedha za Kigeni (Foreign Exchange Act, 1992)
Sheria hii inasimamia namna fedha za kigeni zinavyopatikana, kutumika, na kubadilishwa nchini. Sheria hii:
- Inaruhusu biashara ya ubadilishaji wa fedha kufanyika kwa njia rasmi pekee
- Inakataza mtu au taasisi yoyote kufanya biashara ya fedha bila leseni kutoka BoT
- Inatoa mamlaka ya kufanya ukaguzi na kuchukua hatua kwa taasisi isiyofuata taratibu
3. Kanuni za Bureau de Change (Foreign Exchange (Bureau de Change) Regulations, 2023)
Kanuni hizi ndizo mwongozo wa moja kwa moja wa uendeshaji wa bureau de change nchini Tanzania. Zilianza kutumika rasmi mwaka 2023. Baadhi ya mambo muhimu katika kanuni hizi ni:
A. Aina za Leseni
- Class A: Kwa kampuni yenye uwezo mkubwa, inawezesha kubadilisha fedha, kutuma pesa nje (remittance), na kufanya biashara nyingine ya kifedha
- Class B: Kwa kampuni ya kawaida inayobadilisha fedha lakini haina huduma za ziada
- Class C: Kwa hoteli zenye hadhi ya nyota 3 au zaidi, zenye huduma ya kubadilisha fedha kwa wateja wao pekee
B. Mahitaji ya Mtaji
- Leseni ya Class A inahitaji mtaji wa hadi TZS milioni 500 (wa ndani) au zaidi kwa wageni
- Class B inahitaji mtaji wa takribani TZS milioni 200
- Class C haina sharti kali la mtaji mkubwa lakini ina kikomo cha huduma
C. Miongozo ya Uendeshaji
- Kila bureau de change lazima iwe na mifumo ya kielektroniki ya kurekodi miamala
- Iwe na mazingira salama, miundombinu ya kisasa, na wafanyakazi waliofunzwa
- Wafanyakazi wote wanapaswa kuwa na uwezo wa kufuata taratibu za AML (Anti-Money Laundering) na CFT (Counter-Financing of Terrorism)
4. Sheria ya Kuzuia Utakatishaji wa Fedha (Anti-Money Laundering Act, 2006)
Kwa kuwa Bureau de Change zinahusiana moja kwa moja na fedha taslimu, zinapaswa kufuata kikamilifu sheria ya kuzuia utakatishaji wa fedha. Hii ni pamoja na:
- Kuweka taratibu za kumtambua mteja (KYC – Know Your Customer)
- Kuripoti miamala yenye mashaka kwa Mamlaka ya Kudhibiti Fedha Haramu (FIU)
- Kuweka kumbukumbu za kila muamala kwa miaka isiyopungua 5
- Kufanya mafunzo ya mara kwa mara kwa wafanyakazi kuhusu kutambua ishara za utakatishaji fedha
5. Sheria ya Kodi (Tax Administration Act na Income Tax Act)
Bureau de Change ni taasisi za kibiashara, hivyo lazima:
- Zisajiliwe kwa Mamlaka ya Mapato Tanzania (TRA)
- Zilipie kodi ya mapato, kodi ya ongezeko la thamani (VAT), na tozo nyinginezo
- Ziwakilishe taarifa za fedha kwa uwazi
- Ziwasilishe makadirio ya mapato na malipo ya kodi kwa wakati
6. Sheria ya Usalama wa Wateja na Taarifa (Cybercrimes & Data Protection Laws)
Kwa sababu nyingi ya miamala inafanyika kwa njia ya kidigitali, taasisi hizi zinapaswa:
- Kulinda taarifa binafsi za wateja wao
- Kujiepusha na matumizi mabaya ya taarifa za kifedha
- Kuweka hatua za usalama wa kimtandao (cybersecurity)
Sheria za uhalifu wa mtandaoni na ulinzi wa data zinawataka waendeshaji kuwa waangalifu na matumizi ya mifumo ya kidigitali.
7. Adhabu kwa Ukiukaji wa Sheria
Benki Kuu ya Tanzania ina mamlaka ya kuchukua hatua kali kwa bureau de change yoyote inayoenda kinyume na sheria, zikiwemo:
- Faini kubwa za kifedha
- Kufungiwa kwa muda au kufutiwa leseni
- Kuingilia akaunti za taasisi kwa ajili ya uchunguzi
- Kuingiza taasisi kwenye orodha ya watuhumiwa wa utakatishaji wa fedha
Hitimisho
Biashara ya bureau de change ni nyeti, yenye nafasi kubwa ya faida lakini pia inahitaji ufuatiliaji wa karibu wa sheria. Kwa yeyote anayetaka kuingia kwenye sekta hii au kuendeleza biashara yake, ni muhimu kuelewa sheria zote zinazohusika ili kuendesha shughuli kwa ufanisi na kwa mujibu wa utawala wa sheria.
Kufuata sheria si tu kuepuka adhabu, bali pia ni kujenga uaminifu wa wateja na kulinda uthabiti wa mfumo wa fedha wa taifa.
